सर्कस,एक गर्भित सत्य....
*********************
जीना यंहा मरना यंहा
ईसके सिवाय जाना कंहा?
हे राजकपूर चं गाणं,आज नुसतं ऐकलं तरीही,त्यांचा तो केवीलवाणा चेहराच सतत डोळ्यासमोर रेंगाळत रहातो माझ्या....
या उलट लहानपणी आमच्या शहरात, साधारणपणे फेब्रुवारी महिन्यात उरुस भरायचा त्या वेळी सर्कसचा तंबू ठोकलेला असायचा...त्याचं फार आकर्षण वाटायचं...
मोठे व्यापलेले मैदान,अवती भोवती विशाल हत्ती,घोडे,माकडं यांना बांधलेले असायचे...त्या वेळी सर्कस बघण्याचं फार आकर्षण वाटायचं मनाला...
पण वयाच्या आणि मनाच्या प्रगल्भते बरोबर अशा सर्कशीतील पात्रांच्या,कलाकारांच्या,खेळाडूंच्या भुमिका किंबहूना त्यातील प्राण्यांविषयी सुध्दा एक कणव दाटून येऊ लागली मनामध्ये....सर्कस बघण्याचं आकर्षणही कमी कमी होत गेलं....
सर्कस,म्हणजे त्यातील पात्रांना करावी लागणारी अगदी जीवावर बेतेल अशी तारेवरची कसरतच...
जीव मुठीत धरुन अघोरी खेळांना सामोरी जाणारी ही सर्कशीत काम करणारी मंडळी,केवळ आपली आणि आपल्या कुटुंबाच्या पोटाची खळगी भरण्यासाठी महिनो न् महिने घराबाहेर रहाणारी आणि प्रेक्षकांचा श्वास रोधून ठेवत,आपल्या जीवावर बेतणाऱ्या कसरती करणारी, हतबल झालेली ही मंडळी...
कधी अक्षरशः 'मौत का कुवा" मधून बाहेर परततील का?असे वाटायला लावणारी हीच जेंव्हा उंच झोक्यावरुन कोपरापाणी खेळतात तेंव्हा बघणाराच्या काळजाच ठोकाच चुकेल की काय असे वाटते....
यातील काहीजण वाघोबाशी सलगी करतात तेंव्हा तर प्रेक्षकांची आपलाच बचाव करण्यासाठी त्रेधातिरपीट उडते अगदी...
विशालकाय हत्ती जेंव्हा माहूताच्या तालावर नाचतात तेंव्हा त्यांचे हे विशालपण फार केविलवाणं वाटतं...
सगळ्यांच्या आवडीचं पण तेवढचं आपल्या शारीरिक व्यंगाचं प्रदर्शन करत लोकांना हसवणारं सर्कशीतील पात्र म्हणजे,त्यातील "जोकर".
जोकर शिवाय सर्कस आणि पत्त्यांचा डाव ह्या दोन्हींनाही अर्थच नाही...
एका डोळ्यात हसू आणि दुसऱ्या डोळ्यात आसू घेऊन वावरणारं हे पात्र प्रेक्षकांच्या मनात घर करुन रहाते नक्कीच.... आपल्या शारीरिक व्यंगाचा असा उपयोग करणं म्हणजे व्यंगाचं एका अर्थी प्रदर्शन असले तरीही स्वकष्टातून कमावलेली दोन वेळची भाकरी त्याला समाधान देऊनच जात असणार...
एकूणच सर्कस म्हणजे लोकांची करमणूक करणारं साधन,पण त्यातील जीवंत पात्रांच्या वाट्याला अवहेलना, असुरक्षितता आणि केविलवाणेपण बहाल करणारे एक पोट भरण्याचे साधनच आणि दुसरे काय...
या पात्रांच्या चेहर्याऱ्यांमागची ही शोकांतिका आपण माणूस म्हणून बघायला हवी हे मुद्दाम नमुद करावेसे वाटते....
©️
नंदिनी म. देशपांडे.
२०-१-२०२३.
🌹🌹🌹🌹🌹🌹
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा